Inleiding
In het kader van de heruitgave van het boek Bijdragen tot de Kennis der Geschiedenis van Zundert en Wernhout zijn twee eiken herplaatst, één kruiseik op de dorpsgrens tussen Rijsbergen en Zundert in de oude Postbaan en één grenseik op de grensplaats met Wernhout en Wuustwezel (België) in de Lentsebaan. In het verleden stonden er in gemeente Zundert meerdere kruiseiken.
In het verre verleden werden bomen vaak gebruikt als grens aanduiding. Men merkte deze bomen met een kruis, dat met een mes werd ingekerfd. De meest geschikte bomen daarvoor waren eiken, vandaar de naam kruiseik.
De Kruiseik te Rijsbergen/Zundert
De grens werd bepaald d.m.v. de natuur, waarbij landschapselementen; zoals sloten, bomen en gebouwen een rol speelden. Liep een sloot kronkelend, dan liep de grens daar ook kronkelend. Een mooi voorbeeld is de Raamloop, die als grens tussen Zundert en Rijsbergen is vastgesteld. Lange tijd was het gebruikelijk dat de schout en de schepenen van de beide dorpen de grens gingen schouwen. Men liep de grens in zijn geheel na (schouwen), om vast te stellen of de grens nog juist was en waar de knikpunten lagen. Van iedere schouwing werd een akte opgemaakt, waarin vooral de knikpunten werden vastgelegd.
In de middeleeuwen (500-1500 na Chr.) hadden veel adellijke heren en abdijen bezittingen en patronaatsrechten in verschillende plaatsen of dorpen. Via deze rechten had men invloed op wie er pastoor werd in een plaats, parochie. Door eigendommen te hebben van boerderijen verkreeg men inkomsten, want een deel van de opbrengsten van de boerderij moest in de vorm van cijns (belasting) worden afgedragen.
In 1154 had het Hof van Sombeke te Bouchout bij Lier, hier bezittingen en het patronaatsrecht. Later was het bezit van de St. Bavo-abdij te Gent. Jaarlijks bezocht de proost (abt) van de abdij in oktober Zundert en Rijsbergen om daar hun belastinggeld op te halen en de zaken van patronaatsrecht te bespreken. De proost ging eerst naar Zundert en was in gezelschap van 6 mannen te paard en 6 man te voet en de nodige jachthonden en jachtvogels. In Zundert kreeg men onderdak, eten en drinken. Na het bezoek aan Zundert trok men naar Rijsbergen alwaar men halt hield op de grens van Zundert en Rijsbergen bij de Kruiseik te Tiggelt. Daar werden zaken besproken aangaande belastingen en andere rechten voor het komende jaar. De Kruiseik werd ook de Sombeekse gerechts eik genoemd. Ook in Rijsbergen werd men goed ontvangen met eten en drinken, want men wilde de heren graag gunstig stemmen.
(Bron: “Heerlijk Oord Tiggelt”, door José Buiks-Hendrickx)
De grenseik in Wernhout
Oude vermelding van Tereik zijn vanaf 1396. (Bron: Buiks, veldnamen in de gemeente Zundert) Ter Eik, “bij de eik”. Hier stonden meerdere grenseiken. Tereik ligt voor een klein deel onder Wernhout en voor het grootste gedeelte onder Loenhout. Eiken kwamen voor als grensbomen en konden eeuwenlang op de juiste plaats blijven staan en waren niet verplaatsbaar (zoals grensstenen). Ze gingen langer mee dan palen die naar enkele tientallen jaren verrot waren. Het hout was zeer waardevol door zijn sterkte en de eikels vormde eeuwenlang een goed najaar voedsel voor de varkens die na het “eikelen” geslacht konden worden. Op Ter Eik stonden veel eikenbomen langs het Rulletje, zo werd destijds een sloot genoemd, in dit geval is het tevens een grenssloot. Bewoners uit de buurt weten nog te vertellen dat langs de gehele sloot tot aan de N263, grensovergang, een rij met eikenbomen stonden. Als je nu ter plaatse kijkt zie je langs de sloot tot aan het voormalige grenskantoor nog een paar eikenbomen staan. Om economische reden zijn veel eikenbomen langs het rulleke gerooid.
Van der Hoeven schreef in zijn boek dat in 1490 het onder leiding van schout Jan van Nederven, schout van de Eenighe van Rijsbergen, waaronder Zundert Rijsbergen en Wernhout vielen, een palenopsomming is gemaakt. Deze palenopsomming is in 1551 gecertificeerd. Deze palenopsomming was een aanvulling op de al eerder door bekende wijze van grensmarkeringen met sloten , bomen (waaronder ook eiken) en stenen. Zo ook in Wernhout bij het grenspunt De Paal. Dit punt ligt op de huidige grensovergang bij de Lentesebaan, Ter Eyk, waar ook grenseiken stonden. Eveneens schrijft van der Hoeven dat hij deze paal op zijn plaats kan zetten namelijk: “Ter Eycke opt Trullen of Rullen ter Eyck was, blijkens een limietvisitatie van Oct.1684, een akker, liggende aan de Oostzijde van de Oude Baan van Breda naar Antwerpen, op het loopken, dus waar nu paal 228 staat”. Ter info Trullen of Rullen zijn sloten. Met het loopken wordt de grenssloot bedoeld.
De in het kader van der Hoeven 20-20 herplaatste grenseik heeft een dubbele betekenis, enerzijds als grenseik en anderzijds symboliseert hij tevens de streeknaam van het gehucht Ter Eik.
De kruiseik in Wernhout
Een kruiseik heeft in de oostelijke hoek van Wernhout nabij de AA of Weerijs gestaan. In het veldnamenboek van de gemeente Zundert onder Wernhout schrijft Chr. Buiks: “Kruiseik. In 1471 W16,F7V Stuck goets tot Weernt bij den Cruyseyck, zuyt en noert den Heerwech”.
Tussen 1471 en 1721 wordt hij regelmatig in het veldnamenboek vermeld.
Ook schrijft Buiks: “ in 1721 ging men in processie vanuit de Zundertse kerk naar de kruiseik bij Wernhout”? Vermoedelijk ging deze processie over het Kerkpad? Tot heden hebben we niets kunnen vinden over de processie. Buiks zegt dat deze eik stond in de Meerlestraat dichtbij de AA of Weerijs en bij de overzijde daarvan gelegen Strijpen. Ter info: Strijpen zijn langgerekte, smal perceel die voorkomen in dorpsakkers als in beemdgebieden. De Strijpen liggen aan de overzijde van de beek in het gebied De Wildert. De Meerlestraat was een klein straatje tussen boerderij Den Oosten en de beek, AA of Weerijs.
Aangezien momenteel dit gebied niet voor het grote publiek meer bereikbaar is, is om praktische redenen geen kruiseik maar een grenseik geplaatst in de Lentsebaan op de grens met België. De herplante eikenboom heeft een tweevoudige betekenis, enerzijds grenseik en anderzijds staat de eik als naam voor het gehucht Ter Eik.
Bronnen: Bijdrage tot de Kennis der Geschiedenis van Zundert en Wernhout van Van der Hoeven.
Veldnamen in de gemeente Zundert Zundert van Chr. Buiks.
Terug naar “Van der Hoeven 20 – 20”