Geschreven door Twan van Duijnhoven
Dat de kerkdorpen Achtmaal, Klein Zundert, Rijsbergen, Wernhout en Zundert op een dekzandrug liggen is misschien al wel bekend. Karel Leenders omschreef het in ‘De Middeleeuwse structuur van Rijsbergen en Zundert’, editie nr. 50 van Het Land aan de Breede Aa, als volgt. “Die bodem is echter geen vlakke plaat die een beetje scheef hangt, het is eerder een grof wasbord met allerlei grote ribbels die van zuidwest naar noordoost lopen. In een van de lange dalen stroomt de Aa of Weerijs, in een andere liggen nu de Bredase Turfvaart en de beek de Bijloop. Deze grove ribbels zijn een heel oude structuur die zo’n 2 miljoen jaar geleden ontstaan is. In de laatste ijstijd werd daar nog een dekzandmantel over uitgelegd die weer zijn eigen hoogten en laagten kent. Ten slotte heeft de mens daar vooral in de laatst duizend jaar weer veel aan veranderd: veen weggegraven, zand weggegraven, maar ook akkers flink opgehoogd.” Bij het dagelijkse verkeer door het landschap valt dit allemaal niet zo goed op. Echter als je tijdens fiets- of wandeltochten goed naar het landschap kijkt, zie je bepaalde structuren goed terug.
Op de website https://www.ahn.nl/ahn-viewer is het mogelijk om via allerlei kleuren en reliëfs naar het landschap te kijken zonder ‘last’ te hebben van gebouwen en beplantingen. Hieronder (linker afbeelding) staat een uitsnede van hetgeen daar onder andere te zien is. Voor de duidelijkheid zijn de vijf kerkdorpen van de gemeente Zundert ingetekend. De stip geeft de plaats van de kerk weer. Daarnaast staat een afbeelding van Karel Leenders waar hij een reconstructie van het natuurlijk landschap heeft gemaakt (Reconstructie natuurlijk landschap omstreeks 1000 AD. Tekening K. Leenders, 2015).
De diverse waterlopen in onze gemeente zoals de Aa of Weerijs, de Kleine Beek, de Bredase Turfvaart zijn goed te herkennen. Maar ook de Moerloop is in de structuur van het landschap te zien (net boven Klein Zundert). Opvallend is ook de door de mens aangelegde snelweg A16/E19 helemaal rechts op de afbeeldingen. Het hoogteverschil tussen de snelweg en het natuurlijk landschap bedraagt op sommige plekken ruim tien meter. Op de linker afbeelding, links in het midden valt de cirkel onder de plaats Schijf op. Nadat daar het veen was afgegraven ontstond een ven. Deze is rond 1850 ingepolderd en vervolgens als landbouwgrond in gebruik genomen. De plaats Schijf dankt hieraan zijn naam.
Meer informatie over het ontstaan van Schijf is te vinden op: https://www.heemkundekringschijf.nl/dorp-schijf/
De structuur van het wegennet in de gemeente wordt ook bepaald door dit zogenaamde wasbord met ribbels. Veel belangrijke wegen volgen de lijn van zuidwest naar noordoost. Wegen zoals Overasebaan, Tiggeltsestraat, Oekelsestraat, Breedschotsestraat, Oekelsebaan, Rustenburgstraat, Weduwestraat, Antwerpseweg/Bredaseweg, Grote Heistraat, Achtmaalseweg, Prof. H. van der Hoevenstraat, Moersebaan en Nieuwmoerseweg. In de onderstaande rechterafbeelding zijn een flink aantal van deze straten rood ingekleurd. De blauwe lijn is de Aa of Weerijs.
Bij het wandelen of fietsen door de gemeente Zundert is op diverse plaatsen het glooiend landschap te zien. Vooral bij de beken en de lopen die uitmonden in de Aa of Weerijs zoals de Kleine Beek en de Moerloop. Je merkt dan ook dat het fietsen net even wat makkelijker of moeilijker gaat, een soort van vals plat. Als je vanuit de dorpen Rijsbergen en Zundert naar de Aa of Weerijs wandelt, daal je zo’n vijf tot zes meter.
Het hoogste punt binnen de gemeente Zundert ligt waarschijnlijk in het bosje op de kruising van de Helstraat en de Minnelingsebrugstraat in Achtmaal. Daar is het circa 16,2 meter boven NAP. Het laagste punt ligt waarschijnlijk ten noorden van de Montenslaan waar de Aa of Weerijs de gemeente Zundert verlaat. Hier is de hoogte net iets meer dan 3,0 meter boven NAP.
Een aantal (straat)namen verwijzen ook naar het glooiende landschap van de gemeente Zundert. Namen als Rijsbergen, Tiggeltsebergstraat, Scholbergstraat, Waaijenbergstraat, Raambergstraat, Sanvelisberg, Maalbergenstraat en Aartsberg suggereren dat daar vroeger een soort van ‘berg’ was.
Bronnen:
De Middeleeuwse structuur van Rijsbergen en Zundert, Heemkundekring De Drie Heerlijkheden, Karel Leenders (2015).
https://www.ahn.nl/ahn-viewer